Kvina leciono de la Kurso de Esperanto
Hispana
Hemos alcanzado la quinta lección de nuestro curso de introducción al Esperanto. Los ejercicios de esta lección se entregarán antes del sábado 15 de febrero. En el tema de hoy se explica la lógica de los correlativos mediante una tabla de doble entrada. Por esto, en Esperanto suelen recibir el nombre de tabelvortoj. La tabla la tenéis en los apéndices pero quiero recalcar un poco más la lógica.
Los correlativos tienen cinco formas: para preguntar, para señalar, para negar, etc.
- ki-: Pregunta. Todo correlativo que comience por ki- significa que se está preguntando sobre algo.
- ti-: Indicación. Todo correlativo que comience por ti- nos está indicando algo. Suele ser la respuesta del interrogativo anterior.
- i-: Indefinido. Todo correlativo que comience por i- indica algo de manera indeterminada.
- ĉi-: Universal. Todo correlativo que comience por ĉi- indica que afecta a todo el conjunto significado.
- neni-: Negativo. Todo correlativo que comience por neni- indica una negación.
Estos prefijos se mezclan con los siguientes sufijos que les dan significado:
- -o: cosa. Estamos hablando de un objeto o cosa.
- -u: individuo. Estamos hablando de una persona o de una cosa concreta.
- -e: lugar. Estamos hablando de un sitio o lugar.
- -a: cualidad. Estamos hablando de alguna característica.
- -el: manera. Estamos hablando del modo o manera de algo.
- -al: razón. Estamos hablando de la razón o el motivo de algo.
- -am: tiempo. Estamos hablando de un momento en el tiempo.
- -om: cantidad. Estamos hablando sobre cantidades.
- -es: posesión. Estamos hablando sobre la posesión de algo.
Y así se forma la siguiente tabla con todos los correlativos:
ki- | ti- | i- | ĉi- | neni- | |
---|---|---|---|---|---|
-o | kio | tio | io | ĉio | nenio |
-u | kiu | tiu | iu | ĉiu | neniu |
-e | kie | tie | ie | ĉie | nenie |
-a | kia | tia | ia | ĉia | nenia |
-el | kiel | tiel | iel | ĉiel | neniel |
-al | kial | tial | ial | ĉial | nenial |
-am | kiam | tiam | iam | ĉiam | neniam |
-om | kiom | tiom | iom | ĉiom | neniom |
-es | kies | ties | ies | ĉies | nenies |
Algunos de esos correlativos tienen su correspondiente en español, pero otros se traducen mediante una frase completa. Y también hay algunos que pueden ser traducidos según el contexto en varias maneras, como por ejemplo ĉiu, que puede ser traducido como todos (ĉiuj miaj lenrantoj -- todos mis alumnos) o puede ser traducido como cada (ĉiu masto altenu ties velon -- cada palo que aguante su vela).
Esperanto
Ni atingis la kvinan lecionon de nia baza esperanta kurso. La ekzerkadojn pro tiu ĉi leciono estos eldonitaj antaŭ la 15a sabaton de frebuaro. La hodiaŭa leciono temas pri la logikon de la korelativoj per tablo de du variebloj. Tial, kutime, en Esperanto oni nomas la korelativoj, tabelvortoj. La tablo estas en la apendicoj sed mi volas enfazi la logikon.
La tabelvortoj havas kvin esprimojn: por demandi, por signali, por nei, ktp.
- ki-: Demando. Ĉiu tabelvorto kiu komencas per ki- signifas demandon.
- ti-: Montrado. Ĉiu tabelvorto kiu komencas per ti- signifas montrado. Kutime estas la respondon por la antaŭa demando.
- i-: nedefinita. Ĉiu tabelvorto kiu komencas per i- signifas nekonkreta aĵo.
- ĉi-: Universala. Ĉiu tabelvorto kiu komencas per ĉi- signifas pri la tutan aron.
- neni-: Nea. Ĉiu tabelvorto kiu komencas per neni- signifas neado.
Ĉi tiuj prefiksoj miksiĝas kun la sekvantaj sufiksoj por signifi:
- -o: aĵo.
- -u: ulo. Ankaŭ konkreta afero
- -e: loko.
- -a: kvalito.
- -el: maniero.
- -al: kialo.
- -am: tempo.
- -om: kvanto.
- -es: posedo.
Tiel la sekvanta tabelo montras ĉiujn tabelvortojn:
ki- | ti- | i- | ĉi- | neni- | |
---|---|---|---|---|---|
-o | kio | tio | io | ĉio | nenio |
-u | kiu | tiu | iu | ĉiu | neniu |
-e | kie | tie | ie | ĉie | nenie |
-a | kia | tia | ia | ĉia | nenia |
-el | kiel | tiel | iel | ĉiel | neniel |
-al | kial | tial | ial | ĉial | nenial |
-am | kiam | tiam | iam | ĉiam | neniam |
-om | kiom | tiom | iom | ĉiom | neniom |
-es | kies | ties | ies | ĉies | nenies |
Iuj tabelvortoj havas konvenan hispanan vorton, sed aliaj bezonas frazon por traduko. Kaj ankaŭ estas tiuj, kiuj estas tradukotaj laŭ la konteksto, ekzemple ĉiu, podas traduki per todos (ĉiuj miaj lenrantoj -- todos mis alumnos) aŭ per cada (ĉiu masto altenu ties velon -- cada palo que aguante su vela).
Comentarios